CISG 'ye göre Satıcının/İhracatçının Malı Teslim Yükümlülüğü

      CISG, Uluslararası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması, Türkiye için 01.08.2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. CISG; bugüne kadar dünya ticaretinin büyük bir bölümünü gerçekleştiren 89 ülke tarafından imzalanarak kabul edilmiştir. Dolayısıyla, Antlaşmanın uluslararası nitelikli satım sözleşmelerine uygulanacak, geniş kabul görmüş bir hukuk düzenlemesi olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye de CISG’yi kabul etmiş bir devlet olduğundan, ülkemizdeki ihracat ve ithalatçıların söz konusu antlaşmanın hükümleri konusunda bilgi sahibi olması yararlı olacaktır.  CISG Antlaşmasının uygulama alanı bulduğu uluslararası mal alım satımlarında, satıcı ile alıcının kendi ulusal kanun metinleri değil CISG hükümleri uygulanacaktır. Bu yazıda, CISG’nin uygulama alanı bulduğu hallerde satıcının/ihracatçının en önemli yükümlülüklerinden biri olan ‘malı teslim yükümlülüğü’ incelenecek, öncesinde ise CISG’nin uygulama alanından bahsedilecektir.

CISG’nin Uygulama Alanı

         CISG’nin 1. Maddesine göre Antlaşma, işyerleri farklı ülkelerde olan taraflar arasındaki mal satım sözleşmelerine, bu ülkelerin Antlaşmaya taraf olması halinde uygulanır. Taraflardan birinin işyerinin bulunduğu ülkenin CISG’ye taraf olmaması veya sözleşmenin taraflarının Antlaşmanın uygulanmasını engellediği durumlarda Milletlerararası Özel Hukuk Kuralları önem arz etmektedir. Bu durumda, uyuşmazlık tarafı devletin Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları CISG’ye taraf olan bir devletin hukukuna atıf yapıyorsa, söz konusu mal satım sözleşmesi için yine CISG uygulanacaktır.

         CISG’nin uygulama alanı dışında bırakılmış satım sözleşmeleri Antlaşmanın 2.maddesinde sayılmıştır. Bunlar, tüketici satım sözleşmeleri, açık artırma yoluyla yapılan satımlar, cebri icra veya diğer kanun gereği yapılan satımlar, menkul kıymet, kambiyo senedi ve para konulu satım sözleşmeleri ile gemi, tekne, hava yastıklı taşıt, hava taşıtı satımı ve elektrik satımıdır. Bununla birlikte; alıcının üretim veya imalat için gerekli malların büyük bir kısmının temini için yapılan sözleşmeler[ii] ile satıcının ediminin işçilik veya herhangi bir hizmet temininden oluştuğu sözleşmeler için CISG uygulanmayacaktır (CISG m.3)

CISG Uyarınca Satıcının/İhracatçının Malı Teslim Yükümlülüğü

         CISG, uluslararası mal satım sözleşmeleri için satıcının/ihracatçının yükümlülükleri konusunu tarafların serbest iradelerine bırakmıştır. Dolayısıyla, satıcının yükümlülükleri ve kapsamını tespit etmek için tarafların aralarında yaptığı sözleşmeye bakmak gerekecektir. CISG m.30’a göre satıcı, alıcıyla yaptığı sözleşmede ve CISG’de öngörüldüğü şekilde malları teslim etmek, onlara ilişkin belgeleri vermek ve malların mülkiyetini geçirmekle yükümlüdür.

           Malın tarafların anlaşmasına ve CISG hükümlerine göre doğru bir şekilde teslim edilmesi önemlidir. Kararlaştırılan teslim şartlarına ve CISG hükümlerine uygun olmayan bir gönderim, satıcının teslim yükümlülüğünü yerine getirmediği anlamına getirir. Bu durumda, satıcının mal üzerindeki sorumluluğu devam edecektir. Başka bir ifadeyle, anlaşmaya uygun olmayan gönderimlerde hasar alıcıya geçmez.

            Teslim yükümlülüğünün içeriğinin ne olduğu taraflar arasındaki sözleşmeye bağlıdır. Teslim, bazı satış sözleşmelerinde malı alıcının tasarrufuna hazır bulundurmak olabileceği gibi bazı satışlarda malı ilk taşıyıcıya vermek olarak da tanımlanabilir. Satım sözleşmesinin yapıldığı anda sözleşme konusu mal üzerinde alıcının zilyetliği söz konusu ise, satıcının teslim yükümlülüğü bulunmamaktadır. Yine, malın teslimi, CISG m.79’a göre imkânsız hale geldiyse teslim yükümlülüğü sona ermektedir.

          CISG m.31 teslim yükümlülüğünü ayrıntılı bir şekilde düzenlemektedir. Buna göre, taraflar aksini kararlaştırmadıkça, alışkanlıklar ve teamüller de aksini öngörmüyorsa teslim;

-       Mesafeli satış sözleşmelerinde malın taşınması gerekiyorsa, malların alıcıya ulaştırılmaları için ilk taşıyıcıya verilmesi,

-       Mesafeli satış söz konusu değilse, sözleşme ferden belirli mallara veya belirli stoktan karşılanacak cins olarak belli mallara, imal edilecek veya üretilecek mallara ilişkin ise tarafların sözleşme yapılırken bildikleri malın bulunduğu veya imal veya üretildiği yerde alıcının tasarrufuna sunulması,

-       Diğer hallerde ise, satıcının işyerinin bulunduğu yerde alıcının tasarrufuna sunması ile gerçekleşir.

Mesafeli satış sözleşmelerinde, malı teslim yükümlülüğü, malların ilk taşıyıcıya verilmesinden başka; satıcının alıcıyı malların gönderilmesi hakkında bilgilendirmesini de içerir (CISG m. 32/1). Satıcının bu bildirim yükümlülüğü, malların üzerinde açıkça ayırt edici bir işaret konularak veya taşıma belgeleriyle veya bir başka şekilde taraflar arasındaki sözleşmeye özgülenmemiş olması halinde söz konusudur. Yine mesafeli satış sözleşmelerinde satıcının malların taşınmasını sağlama yükümlülüğü yoksa da, taraflar sözleşmeye -CPT, CIP, DAT, DAP, DDP, CFR, CIF- teslim şartlarından birini yazarak satıcının malların taşınmasını sağlamasını kararlaştırabilirler. Bu durumda satıcı malların taşınması için gerekli sözleşmeleri yapması gerekir. Malların taşınmasını üstlenmiş olan satıcı, malın cinsine, miktarına ve niteliklerine uygun taşıtı ve taşımacıyı seçmelidir. Antlaşmaya göre, malın taşınmasıyla ilgili sigorta yapılması satıcının yükümlülüğünde değildir. Ancak, taraflar sigortanın yapılması yükümlülüğünü satıcıda olduğunu kararlaştırabilirler. Satıcının böyle bir yükümlülüğü yok ise; satıcı alıcının talebi ile yük sigortası yaptırmak için gerekli olan tüm bilgileri alıcıya vermek zorundadır.

 Teslim Zamanı

            CISG m.33 uyarınca, taraflar sözleşmede bir tarih kararlaştırmışlarsa veya sözleşmeye dayanarak belirlenebilir bir tarih varsa bu tarihte satıcı malları alıcıya teslim etmek zorundadır. Bu şekilde belirlenen kesin bir teslim tarihi yerine, taraflar sözleşme ile belirlenmiş veya sözleşme ile belirlenebilir bir zaman dilimini teslim tarihi olarak kararlaştırabilirler. Bu halde, bu zaman dilimi içinde tarih saptama yetkisi alıcıya verilmedikçe, bu zaman dilimi içinde herhangi bir anda mallar alıcıya teslim edilmelidir. Sözleşmede teslim için kesin tarih veya zaman dilimi belirlenmemişse, sözleşmenin kurulmasından itibaren makul bir süre içinde teslim etmelidir. Makul sürenin ne olduğu somut olayın özelliklerine göre değişiklik gösterecektir. Dikkate alınacak özelliklerin, taraflarca biliniyor veya bilinebilecek olması gerekmektedir.

[i] Convention on United Nations Convention on Contracts for the International Sale Of Goods

[ii] Örneğin, fason üretim sonucu yapılan satımlarda, malzeme veya parçalar alıcı tarafından sağlanıyorsa, CISG uygulama alanı bulmaz.

Kaynaklar :

-        Milletlerararası Mal Satım Sözleşmeleri Hukuku-CISG, Prof.Dr. Zafer Zeytin, Şubat 2015, Ankara

-        Adım Adım İhracat, TimAkademi2023, 2014, İstanbul

-        Viyana Satım Sözleşmesine Genel Bakış ve Maddi Uygulama Alanı, Prof.Dr.H.Ercüment Erdem, http://www.cisg.law.pace.edu/cisg/biblio/erdem.pdf