YABANCI MAHKEME KARARLARININ TÜRKİYE'DE TANINMASI VE TENFİZİ

Türkiye'de yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Kanunu ile düzenlenmiştir. Yabancı mahkeme kararlarının tenfiz şartları, kanunun 50. ve 54. maddelerinde yer almaktadır. 50. ve 54. maddelere göre, yabancı mahkeme kararlarının Türkiye'de tenfiz edilebilmesi için yedi koşulun sağlanması gerekmektedir:

- Yabancı mahkeme kararı hukuk davası sonucu verilmiş olmalıdır: Dolayısıyla, karar özel hukuk uyuşmazlığının bir sonucu olmalıdır. Bu bağlamda, uyuşmazlığın taraflarından biri kamu idaresi veya özel hukuk kişisi olabilir. Kararın hukuk mahkemesinden mi yoksa ceza mahkemesinden mi verildiği önemli değildir. Önemli olan, kararın özel hukuk uyuşmazlığından kaynaklanmasıdır. Bununla birlikte, kararın yargı merciine ait olması gerekir.

- Yabancı ilam kesin hüküm niteliğinde olmalıdır: Tanınması ve tenfizi talep edilen yabancı ilam kesin hüküm niteliğinde olmalıdır. 50/1. maddeye göre, ilamın kesin olup olmadığı, yabancı mahkemenin hukukuna tabidir. Kesin hüküm, yabancı mahkemeden alınacak onama belgesi veya yabancı ilamda yer alan tasdik ile ispat edilir.

- Tenfize dair kararın olması: Yetkili Türk mahkemesi tenfiz şartlarını belirleyen bir hüküm vermelidir. Yetkili mahkeme hâkimi, karar verirken yalnızca tenfiz ve tanıma şartlarını inceleyebilir. Bu nedenle, mahkeme yabancı ilamı esastan inceleyemez.

- Karşılıklılık: Yabancı mahkeme kararının tenfizinin bir diğer şartı da karşılıklılıktır. Türkiye ile yabancı ülke arasında, yabancı kararı veren ülkede Türk mahkeme kararlarının tenfizini sağlayan bir sözleşme veya fiili uygulama bulunmalıdır.

- Yabancı mahkeme kararının yetkili mahkeme tarafından verilmiş olması: Yabancı mahkeme kararının konusu Türk mahkemesinin münhasır yetkisinde ise, yabancı mahkeme kararı Türkiye'de tenfiz edilemez. Örneğin, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na göre, taşınmaz aynına ilişkin davalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi münhasır yetkilidir. [ii] Türk mahkemelerinin münhasır yetkisinin ihlali halinde, Türk mahkemesi bu konuyu re'sen değerlendirir ve tenfiz talebini reddeder. Buna ek olarak, yabancı mahkeme kararı, konu veya davanın taraflarıyla ilgisi olmayan bir ülke mahkemesinden verilmiş ve davalı bu duruma itiraz ederse, tenfiz talebi reddedilecektir.

- Yabancı mahkeme kararının Türk kamu düzenine aykırı olmaması gerekir: Hakim, yabancı mahkeme kararının tenfizi ve tanınması hakkında karar verirken, yabancı kararı Türk kamu düzeni açısından inceler. Örneğin, yabancı mahkeme kararı, davacıya Türkiye'den çıkarılması yasak olan bir malın verilmesine ilişkinse, kararın tenfizi Türk kamu düzenine aykırı olur. Türk mahkemesi tarafından verilmiş bir kararın tarafları, sebebi ve konusu ile aynı olan yabancı bir mahkeme kararının tenfizinin talebi durumunda, kamu düzenine aykırılık nedeniyle tenfiz taelbinin reddedilmesi söz konusu olacaktır.

- Savunma haklarına uyulmalısı şartı: 54/ç maddesine göre, yabancı mahkeme savunma hakkına ilişkin kuralları ihlal ederse, davalı yabancı mahkeme kararının tenfiz talebine itiraz edebilir. Bu tür ihlallere ilişkin durumlar maddede açıklanmıştır:

- Yabancı mahkeme, davalıyı kendi hukukuna göre mahkemeye davet etmez veya,

- Davalı yabancı mahkemede temsil edilmez veya,

- Yabancı mahkeme hukukuna aykırı bir şekilde gıyabında veya yokluğunda hüküm verilmiş ise, davalı Türk mahkemesinde itiraz ederek hükmün tenfizini engelleyebilir.

 Yabancı mahkeme kararlarının tenfiz şartları yukarıda açıklanmış olup, tanıma şartları tenfiz şartları ile karşılıklılık dışında aynıdır. Yabancı mahkeme kararlarının tanınmasında karşılıklılık şartı aranmamaktadır.

[i] Ancak, yargı yetkisiyle ilgili olarak bu kuralın bazı istisnaları vardır. Örneğin, Nüfus Hizmetleri Kanunu'nun 30/2. maddesi.

[ii] Bu kural Milletlerarası Özel Hukukta da kabul görmüştür.